Prawo karne

Przestępstwa pokrzywdzenia wierzycieli

W sytuacjach, w których nasze prawa są naruszane przez inne osoby można szukać ochrony prawnej korzystając zarówno z przepisów prawa prywatnego (cywilnego, rodzinnego czy gospodarczego), jak i prawa karnego. Przykładowo: osoba pomówiona może dochodzić zadośćuczynienia przed sądem cywilnym i zarazem ścigać sprawcę przed sądem karnym, (w drodze prywatnego aktu oskarżenia); unikanie płacenia alimentów grozi egzekucją komorniczą, ograniczeniem władzy rodzicielskiej, ale może prowadzić także do skazania wyrokiem karnym; członek zarządu spółki z o. o., który nie złoży w terminie wniosku o upadłość ryzykuje nie tylko odpowiedzialnością za długi spółki, ale również sankcją karną, o tyle dotkliwą, że może być połączona z orzeczeniem zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.

Innym stosunkowo często spotykanym przykładem jest ochrona jaka służy wierzycielowi przed nieuczciwym działaniem dłużnika, który celowo uszczupla majątek, utrudniając w ten sposób spłacenie długu, czyli jat potocznie byśmy powiedzieli- ucieka z majątkiem. Nieuczciwy dłużnik może udaremnić bądź utrudnić zaspokojenie wierzyciela w różnoraki sposób, np. poprzez usunięcie, zniszczenie, ukrycie, sprzedaż, darowiznę, czy obciążenie składników majątku. W prawie cywilnym, klasycznym instrumentem chroniącym wierzyciela przed tymi czynnościami, jest przede wszystkim uregulowana w art. 527-536 k.c. tzw. skarga pauliańska. Pozwala ona uznać za bezskuteczną czynność prawną, wskutek której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową z majątku dłużnika, o ile jednak dłużnik ten działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub powinna wiedzieć.

Niezależnie od wniesienia tzw. skargi pauliańskiej, można (a w niektórych przypadkach nawet należy) równolegle zawiadomić organy ścigania o możliwości popełnienia przestępstwa przez dłużnika. Pozwala to bowiem uzyskać więcej dowodów dla sprawy cywilnej, ułatwia wygrać proces, jeżeli prokurator oskarży osobę trzecią o współudział w pokrzywdzeniu wierzyciela. W efekcie, dzięki zainicjowaniu sprawy karnej, rosną szansę skutecznego wyegzekwowania długu.

Kodeks karny sankcjonuje kilka nieuczciwych zachowań dłużników. Czyny te opisano w rozdziale XXXVI. Najpowszechniej spotykane, omawiane typy przestępstw unormowano w art. 300 k.k.  Są to tzw. przestępstwa udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia wierzyciela. W § 1 przepisu przewidziano odpowiedzialność dłużnika, który, w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku. Czynność sprawcza musi zatem cechować się doprowadzeniem dłużnika do takiego stanu w którym bądź w ogóle nie posiada on majątku, z którego mógłby opłacić wierzyciela bądź majątek jego doznał uszczuplenia, wskutek którego całkowite zaspokojenie wierzyciela jest niemożliwe. Przez udaremnienie rozumie się całkowite zniweczenie możliwości zaspokojenia wierzyciela, zaś przez uszczuplenie – takie zmniejszenie majątku dłużnika, które pozwala jedynie na częściowe zaspokojenie wierzyciela.

Przestępstwo to można popełnić jedynie umyślnie, a zatem w sytuacji, kiedy sprawca działa z zamiarem jego popełnienia albo przewidując możliwość jego popełnienie godzi się na takie zachowanie, które prowadzi do naruszenia normy karnej. Czynu zabronionego dopuścić się może nie tylko dłużnik, lecz także osoba, która prawnie zajmuje się  sprawami majątkowymi dłużnika. Kara za dopuszczenie się omawianego czynu wynosi do 3 lat pozbawienia wolności. Co istotne, jeżeli pokrzywdzonym wierzyciele, nie jest Skarb Państwa, ściganie odbywa się na wniosek wierzyciela. Zaostrzona kara (do 8 lat więzienia) grozi sprawcy czynu, który wyrządzi szkodę wielu wierzycielom (§ 3).

Nieco zmodyfikowanym typem czynu zabronionego jest czyn z art. 300 § 2 k.k. Zgodnie z nim karze do 5 lat pozbawienia wolności podlega przestępca, który w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku zajęte lub zagrożone zajęciem, bądź usuwa znaki zajęcia. To przestępstwo następuje w przypadku, kiedy wierzyciel uzyskał już tytuł wykonawczy przeciwko dłużnikowi, co pozwala mu skierować sprawę do komornika. W przeciwieństwie do wcześniejszych typów czynu zabronionego, § 2 można naruszyć wyłącznie, jeśli ma się zamiar pokrzywdzenia wierzyciela w opisany sposób.

Inne formy pokrzywdzenia wierzycieli dostarcza art. 301 k.k. sankcjonujący wytransferowanie majątku dłużnika do innego podmiotu. W § 1 przepisu mowa jest o dłużniku, który działa przeciwko kilku wierzycielom w ten sposób, że tworzy (będąc już dłużnikiem) nową jednostkę gospodarczą (formę działalności gospodarczej), na którą przenosi składniki swojego majątku i uniemożliwia zaspokojenie ich należności. Czyn ten jest zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5. Podobna sankcja grozi osobie, która w opisanych wyżej okolicznościach doprowadza do swojej upadłości czy niewypłacalności. § 3 z kolei dotyczy sprawcy, który lekkomyślnie doprowadza do swojej niewypłacalności albo upadłości, w szczególności trwoniąc majątek, czy zawierając transakcję lub zaciągając zobowiązania w sposób sprzeczny z zasadami gospodarowania.

Szczególną formą pokrzywdzenia wierzycieli zawiera art. 302 § 1 k.k. Sankcjonuje on wybiórcze zaspokajanie wierzycieli. Zgodnie z z tym przepisem, kto w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości, nie mogąc zaspokoić wszystkich wierzycieli, spłaca lub zabezpiecza tylko niektórych, czym działa na szkodę pozostałych, podlega karze pozbawienia wolności do lat 2. Przepis ten dotyczy zatem sytuacji faworyzowania niektórych wierzycieli. Pozornie wydaje się taki czyn za legalny, ale tak nie jest, jeżeli ma świadomość, że uniemożliwia zaspokojenie pozostałych wierzycieli. Co niezwykle ważne dla pokrzywdzonych wierzycieli, nie ma znaczenia, czy sprawca faktycznie wyrządzi im szkodę, liczy się sam fakt dokonania czynności prawnej. Wyrażenie „kilku” wierzycieli oznacza, że musi ich być co najmniej trzech.

Prawodawca przewidział szeroką ochronę karnoprawną dla pokrzywdzonych wierzycieli. Co ważne, proces karny nie wiąże się wyłącznie ze skazaniem nieuczciwego dłużnika. Wszak, jak wskazano wyżej, ustalenia dokonane przez sąd karny, a zwłaszcza skazanie sprawcy, mogą istotnie wpłynąć na wygranie skargi pauliańskiej. Ponadto, skazując dłużnika, sąd karny może orzec środki karne na rzecz wierzyciela, w tym dalsze świadczenia pieniężne.

Z poważaniem adw. Maciej Kacprzak

Więcej o mnie na stronie prowadzonej Kancelarii: www.kacprzak.pl

Polecane posty